[Historyczne ciekawostki] Ewangelickie seminarium nauczycielskie w Bielsku - część pierwsza

Potrzeba utworzenia ewangelickiego seminarium nauczycielskiego była zauważalna już w latach 50. XIX wieku w dalekich kręgach kościoła ewangelickiego Austrii. Zdecydowano wówczas, że najlepszym miejscem do stworzenia tego rodzaju placówki będzie Bielsko. O powstanie seminarium nauczycielskiego, które kształciłoby nauczycieli w duchu ewangelickim zabiegali z zewnątrz przedstawiciele Towarzystwa Gustawa Adolfa, zaś w Bielsku życzył sobie tego senior Karl Samuel Schneider. Był to jednak projekt, który odkładano w przygotowaniu, a który miał być związany z ówczesną szkołą realną.

Gdy pojawiło się stanowisko ewangelickiego konsystorza w Wiedniu i centralnego zarządu Towarzystwa Gustawa Adolfa, że musi powstać samodzielne seminarium nauczycielskie kształcące nauczycieli szkół ludowych, senior Schneider (wyższy duchowny protestancki) w swoim sprawozdaniu z 5 kwietnia 1860 roku stwierdził jasno, że bielska gmina ewangelicka nie jest w stanie wznieść i utrzymać budynku, który odpowiadałby temu celowi. Potrzeba było zatem kogoś, kto dyskusję, życzenia, myśli i całą teorię przekułby w czyn.

9 kwietnia 1861 roku nowo wybrane władze bielskiej gminy ewangelickiej powierzyły przewodnictwo księdzu Theodorowi Haase. Haase był już wówczas zastępcą Schneidera podczas jego długich, nierzadko wielomiesięcznych nieobecności. Będąc pełnym podziwu dla idei stworzenia seminarium nauczycielskiego, postanowił znacząco rozszerzyć krąg zainteresowanych o inne gminy ewangelickie, co przyspieszyłoby zbieranie ofiar na budowę placówki. Decyzja została podjęta i na podstawie dalszych ustaleń, zarówno Naczelna Cesarsko-Królewska Rada Kościoła w Wiedniu, jak i zarząd centralny Towarzystwa Gustawa Adolfa postanowili, iż podejmą wszelkie starania na rzecz powstania placówki. Jednocześnie 20 marca 1862 roku Towarzystwo zobowiązało się zabezpieczyć w ciągu roku środki w wysokości 3000 guldenów na budowę obiektu.

Naczelna Rada Kościoła zdecydowała 30 sierpnia 1862 roku skierować odezwę do wszystkich podległych sobie gmin ewangelickich o dary na rzecz założenia ewangelickiego seminarium nauczycielskiego, które miało służyć wszystkim w kraju. Działo się to na podstawie wyrażonego już 4 kwietnia 1860 zezwolenia ministerialnego, jednocześnie wskazując Bielsko jako miejsce lokalizacji powstającej placówki.

Na wniosek księdza Haase, przedstawiciele gminy ewangelickiej zgodzili się w lipcu 1862 roku na przeprowadzenie zbiórki na rzecz budowy. Jesienią udało się młodemu kapłanowi rozwiać wątpliwości co do kosztów związanych z budową seminarium. Zarząd gminy ewangelickiej zważając na koszty szkoły realnej postanowił storpedować dalsze plany, jednak został przekonany przez Haasego do kontynuacji przedsięwzięcia. Udało mu się sprawić, że poza kosztami gruntu pod budowę, które wyniosły 2000 guldenów, gmina ewangelicka przekazała wkład w wysokości 10 000 guldenów, podczas gdy miasto Bielsko miało zapewnić niezbędne drewno o wartości 8082 guldenów. Zaraz też przystąpił do prowadzenia zbiórek w ramach gminy ewangelickiej. Członkowie prezbiterium, a zatem Rady Starszych wyłożyli w sumie 2200 guldenów. Dzięki zbiórce, gdzie duchowny osobiście w towarzystwie jednego z członków prezbiterium odwiedzał ludzi, a następnie wysyłał w listopadzie wydrukowane listy z prośbą, udało się uzyskać kolejne 14 000 guldenów. Zdecydowane działanie pozwoliło w kolejnych miesiącach poczynić wszelkie przygotowania pod budowę.

Tymczasem w niektórych gminach ewangelickich podnoszono sprzeciw wobec lokowania ewangelickiego seminarium nauczycielskiego w Bielsku. Głosy te kierowano także do urzędników państwowych. Sprzeciw szczególnie był odczuwalny ze strony gminy ewangelickiej w Cieszynie, gdzie ukazała się drukiem w 1863 roku broszura pt. Protest Starszeństwa zboru ewangelickiego w Cieszynie przeciwko założeniu ewangelickiej seminaryi w Bielsku, oraz powody, dla których taż seminarya w Cieszynie założona być powinna. W tej ciekawej pozycji zdecydowano się przedstawić konkretne argumenty:

1. W Cieszynie istniało jedyne ewangelickie gimnazjum cieszące się doskonałą renomą. Uczniowie mieli rekrutować się z różnych krajów austriackich, a nawet Węgier. Szkoła skupiała „głównie Ślązaków, Czechów, Morawian i Galicjan”. Powołano się także na najstarszy kościół, dzięki któremu po 150 latach funkcjonowania powstało 14 kolejnych kościołów oraz 50 szkół ewangelickich. Miał to być solidny fundament pod utworzenie seminarium nauczycielskiego w Cieszynie.
2. Wątpliwości związane z potencjalnymi kandydatami do bielskiego seminarium. Podkreślono, że ani szkoły główne, ani realne nie są w stanie odpowiednio przygotować młodzieży, która winna skończyć 6 klas gimnazjum, aby dopiero godnie uczestniczyć w kształceniu do zawodu nauczyciela. Wskazano przy tym, że nauczyciel nie powinien być rzemieślnikiem jak po szkole realnej, ani posiadać jedynie podstaw duchowych gwarantowanych przez szkoły główne.
3. Kolejnym argumentem miało być alumneum (bursa) przy gimnazjum, które co prawda było w bardzo złym stanie po przeszło 50 latach funkcjonowania, jednak gmina ewangelicka zapewniała, że w 1864 roku zgromadzone fundusze pozwolą na stosowny remont. Zaproponowano także lokowanie uczniów w innych budynkach, którymi dysponowano.
4. Pod lupę wzięto także pod uwagę kwestie ekonomiczne. Starszyzna cieszyńska twierdziła, że jeśli seminarium ma być nastawione na młodzież śląską, należy je wybudować w Cieszynie, gdyż jest on położony w samym środku Śląska wśród ewangelików, a nie na jego granicach jak Bielsko. Bielsko jako miasto fabryczne miało być natomiast bardzo drogie pod względem mieszkań, wyżywienia oraz innych podstawowych potrzeb. Szacowano, że ceny w Bielsku są dwa razy wyższe niż w Cieszynie. Była to duża przeszkoda, gdyż jak twierdzono w broszurze …tylko synowie uboższych wieśniaków stanowi nauczycielskiemu się poświęcają!
5. Zakładano, że mało kto wyśle swojego syna do Bielska, przez co spadnie zainteresowanie gimnazjum ewangelickim w Cieszynie. W interesie gimnazjum było zatem utworzenie seminarium w Cieszynie, gdyż nie straciłoby na popularności, a jednocześnie nie wiązałoby się to z wyższymi kosztami.
6. Następnie podkreślono, że Cieszyn, w przeciwieństwie do Bielska, zamieszkiwany jest przez różne narodowości, dlatego też potencjalni uczniowie seminarium będą mieli możliwość obcować poza językiem niemieckim, także z czeskim oraz polskim. Obok bogatej biblioteki niemieckiej istniały także duże zbiory w języku czeskim i polskim, co miało pomóc przyszłym nauczycielom w dotarciu do większej liczby uczniów z uwagi na łamanie bariery językowej.

Bielskie prezbiterium zważając na sprawozdanie księdza Haasego z 22 stycznia 1863 roku uznała te argumenty za bezpodstawne i z tego powodu nie zostaną uwzględnione. Ostatecznie 28 maja 1863 roku państwowe ministerstwo przyznało bielskiej gminie ewangelickiej nie tylko prawo do przygotowania uczniów pod pewnymi warunkami, lecz także 3000 guldenów ze środków państwowych na wsparcie budowy i lokale dla seminarzystów.

30 lipca 1863 roku, w czasie drugiego zebrania rocznego Głównego Towarzystwa Austriackiego Fundacji Gustawa Adolfa, wkopano uroczyście kamień węgielny pod budowę zaprojektowanego przez Emanuela Rosta seniora obiektu, w którym zgodnie z wcześniejszymi ustaleniami miała znaleźć się niższa szkoła realna oraz pierwsze ewangelickie seminarium nauczycielskie w Austrii dla niemiecko-słowiańskich prowincji.

Źródła:
1.W. Haase, Licht und Liebe. Predigten und Reden von weiland D. Dr. Theodor Haase, Wiedeń 1929 r.
2. Protest Starszeństwa zboru ewangelickiego w Cieszynie przeciwko założeniu ewangelickiej seminaryi w Bielsku, oraz powody, dla których taż seminarya w Cieszynie założona być powinna, Cieszyn 1863.